Αποτίμηση συνεισφοράς κλινικών μελετών στο τομέα της υγείας στην Ελλάδα

Abstract

Η παρούσα μελέτη διερευνά την ποσοτική συνεισφορά των κλινικών μελετών στην ελληνική οικονομία και το σύστημα υγείας, εστιάζοντας στον προσδιορισμό του αποτυπώματός τους στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) τόσο σε εθνικό επίπεδο όσο και ανά περιφέρεια. Για τον σκοπό αυτό, η έρευνα συνδυάζει ποσοτική και ποιοτική ανάλυση, αξιοποιώντας δεδομένα από τον Εθνικό Οργανισμό Φαρμάκων (ΕΟΦ), δημόσιες και ιδιωτικές βάσεις δεδομένων, διεθνείς μελέτες, καθώς και οικονομικά δεδομένα που έχουν αναχθεί σε εθνικό επίπεδο για την περίοδο 2016-2024. Στο πλαίσιο της ανάλυσης, εξετάζονται οι τάσεις διεξαγωγής κλινικών μελετών στην Ελλάδα, η γεωγραφική τους κατανομή, η οικονομική συνεισφορά τους, καθώς και οι θεραπευτικές κατηγορίες που επικρατούν. Τα αποτελέσματα καταδεικνύουν ότι από το 2016 έως το 2024, οι επενδύσεις στις κλινικές μελέτες και η συνολική ερευνητική δραστηριότητα παρουσίασαν σημαντική αύξηση, με τη σωρευτική επένδυση να ανέρχεται σε 190,1 εκατ. ευρώ. Αν και η πανδημία COVID-19 επηρέασε τον ρυθμό ανάπτυξης, η στατιστική ανάλυση έδειξε ότι ο αντίκτυπός της δεν ήταν στατιστικά σημαντικός. Η μελέτη των κατηγοριών πληρωμών που πραγματοποιούνται στο πλαίσιο των κλινικών μελετών ανέδειξε ως κυριότερη δαπάνη το ιατρικό προσωπικό, με συνολικές αμοιβές ύψους 126,3 εκατ. ευρώ, που αντιστοιχούν στο 66,4% του συνόλου των δαπανών. Πρόκειται κυρίως για αμοιβές ιατρών, ερευνητών και λοιπού προσωπικού που συμμετέχουν στις μελέτες, υπογραμμίζοντας τη σημαντική οικονομική επίδραση στον υγειονομικό τομέα. Η δεύτερη μεγαλύτερη δαπάνη αφορά τα νοσοκομεία, με συνολικό ποσό 33,9 εκατ. ευρώ (17,8% του συνόλου), γεγονός που αποτυπώνει τη συνεισφορά των κλινικών ερευνών στη χρηματοδότηση των δημόσιων και ιδιωτικών δομών υγείας. Η ανάλυση των επενδύσεων ανά πόλη επιβεβαιώνει την κυρίαρχη θέση της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης ως κύριων κέντρων κλινικών δοκιμών. Ωστόσο, μικρότερες πόλεις, όπως η Πάτρα, η Λάρισα, το Ηράκλειο και η Αλεξανδρούπολη, αναδεικνύονται ως αναδυόμενα ερευνητικά κέντρα, αν και με χαμηλότερα επίπεδα επενδύσεων. Χρησιμοποιώντας την ανάλυση εισροών-εκροών και τη βάση δεδομένων EUREGIO, υπολογίστηκε ότι κάθε 1 εκατ. ευρώ επένδυσης στις κλινικές μελέτες αποδίδει 2,33 εκατ. ευρώ στο ΑΕΠ, επιβεβαιώνοντας τη σημαντική οικονομική συνεισφορά του τομέα. Συνολικά, οι επενδύσεις σε κλινικές δοκιμές στην Ελλάδα έχουν συνεισφέρει 437,12 εκατ. ευρώ στο ΑΕΠ, εκ των οποίων:70,33 εκατ. ευρώ αφορούν άμεσες επιδράσεις, 9,09 εκατ. ευρώ προέρχονται από έμμεσες επιδράσεις, και 357,69 εκατ. ευρώ αποτελούν επαγόμενες επιδράσεις. Στην Αττική, όπου διεξάγεται η πλειονότητα των κλινικών δοκιμών, η συνολική επίδραση στο ΑΕΠ ανέρχεται σε 128,72 εκατ. ευρώ, με 40,45 εκατ. ευρώ σε άμεσες επιδράσεις, 4,38 εκατ. ευρώ σε έμμεσες, και 83,89 εκατ. ευρώ σε επαγόμενες επιδράσεις. Εν γένει, παρατηρείται ότι αν και οι άμεσες επιδράσεις είναι υψηλότερες σε συγκεκριμένες περιοχές, οι επαγόμενες επιδράσεις υπερτερούν σε εθνικό επίπεδο, λόγω της αλληλεπίδρασης του κλάδου με την ευρύτερη οικονομία. Αναφορικά με την κατανομή των κλινικών δοκιμών ανά φάση, η πλειονότητα των μελετών διεξάγεται στη Φάση ΙΙΙ, που αποτελεί το τελευταίο στάδιο πριν την έγκριση ενός φαρμάκου. Οι κύριες θεραπευτικές περιοχές είναι η ογκολογία και η αιματολογία, γεγονός που αντανακλά τη διεθνή εστίαση της φαρμακοβιομηχανίας στη θεραπεία του καρκίνου και των αιματολογικών διαταραχών. Η ανάλυση καταδεικνύει ότι η αύξηση των κλινικών μελετών στην Ελλάδα συνδέεται με: Βελτιώσεις στο ρυθμιστικό πλαίσιο, αυξημένες επενδύσεις από φαρμακευτικές εταιρείες και CROs. Παρά τις προκλήσεις, η μελέτη προτείνει στρατηγικές ενίσχυσης της κλινικής έρευνας, ώστε η Ελλάδα να καταστεί ανταγωνιστικός κόμβος κλινικών μελετών στην Ευρώπη.

This study examines the quantitative contribution of clinical trials to the Greek economy and healthcare system, with a particular emphasis on assessing their impact on Gross Domestic Product (GDP) at both the national and regional levels. To achieve this, the research employs a mixed-methods approach, integrating quantitative and qualitative analyses. Data sources include the National Organization for Medicines (EOF), public and private databases, international studies, and aggregated economic data for the period 2016-2024. The analysis explores trends in clinical trial activity across Greece, their geographical distribution, their economic significance, and the dominant therapeutic categories. The findings indicate that between 2016 and 2024, investment in clinical trials and overall research activity exhibited substantial growth, with cumulative investments reaching €190.1 million. Although the COVID-19 pandemic affected the growth trajectory, statistical analysis demonstrates that its impact was not statistically significant. The study of expenditure categories in clinical trials identifies medical personnel costs as the primary expenditure, totaling €126.3 million, which accounts for 66.4% of total trial-related expenses. This category predominantly comprises compensation for physicians, researchers, and other healthcare professionals, underscoring the substantial economic impact of clinical research on the healthcare sector. The second-largest expenditure is attributed to hospital costs, amounting to €33.9 million (17.8% of total expenditure), highlighting the role of clinical trials in supporting the financial sustainability of public and private healthcare institutions. An analysis of investment allocation by city confirms the pre-eminence of Athens and Thessaloniki as primary hubs for clinical trials. However, emerging research centers in Patras, Larissa, Heraklion, and Alexandroupoli demonstrate growing participation, albeit with lower investment levels. Application of input-output modeling, leveraging the EUREGIO database, reveals that each €1 million invested in clinical trials generates €2.33 million in GDP, reinforcing the sector’s considerable economic impact. Cumulatively, clinical trial investments in Greece have contributed €437.12 million to GDP, with the following breakdown: €70.33 million from direct effects, €9.09 million from indirect effects, and €357.69 million from induced effects. In Attica, where the majority of clinical trials are conducted, the total GDP contribution amounts to €128.72 million, with €40.45 million from direct effects, €4.38 million from indirect effects, and €83.89 million from induced effects. At a macroeconomic level, while direct effects are predominant in specific regions, induced effects have a greater overall impact due to the sector’s broader economic interdependencies. In terms of clinical trial distribution by phase, the majority of studies are conducted in Phase III, representing the final stage before pharmaceutical market approval. The most prevalent therapeutic areas are oncology and haematology, reflecting the global research focus on cancer treatments and hematologic disorders. The study’s findings suggest that the expansion of clinical trial activity in Greece is primarily driven by: enhancements in the regulatory framework, increased investment by pharmaceutical companies and Contract Research Organizations (CROs). Despite prevailing challenges, the study proposes targeted strategies to further develop and sustain the sector, thereby positioning Greece as a competitive hub for clinical trials within the European research landscape.